​नेपालको औद्योगिक क्षेत्रमा एउटा ब्रान्डको रूपमा स्थापित नाम हो ‘सतिश कुमार मोर’ ।

वीरगञ्जमा जन्मिएका मोरको नाम आफैंमा ‘ब्रान्ड नेम’ त्यसै बनेको होइन । वीरगञ्जको हावापानी, बुवाको मार्गदर्शन र आफ्नै जिम्मेवारी बोधले मोरलाई अहिलेको सफल उद्यमीका रूपमा स्थापित गरेको हो । 

सतिशको जन्म ठूलो व्यावसायिक घरानामा भएको होइन ।

सतिश हुर्किएको केही समयपछिमात्रै एक कपडा व्यवसायीको रूपमा उनका बुवाले व्यावसायिक यात्रा शुरू गरेका थिए । 

बुवा मुरलीधरको व्यावसायिक यात्राबाट उनले आफू पनि केही गर्ने सोच बनाए । जुन सोचले आजपर्यन्त उनलाई उद्यमीको दर्जा दिएको छ । 

सतिशको जन्म वीरगञ्जमा भयो । उनले वीरगञ्जको त्रिभुवन माध्यमिक स्कूलबाट एसएलसीसम्म अध्ययन गरे । 

एसएलसीपछि उनले ठाकुरराम बहुमुखी क्याम्पसमा उच्च शिक्षा अध्ययन शुरू गरे ।

समय बित्दै गयो, तर त्यहाँ उनले पढाइमा मन लगाउन सकेनन् । 

विगतका दिनहरू सम्झँदै सतिश भन्छन्, ‘किनकिन मेरो पढाइ त्यहाँ त्यति जमेन ।’ 

त्यसपछि उनी अध्ययनका लागि भारतको बनारस गए । अध्ययनकै शिलशिलामा त्यहाँ उनले करीब ३ वर्ष बिताए ।  

उनी बनारसबाट फर्किएपछि उनको बुवाले वीरगञ्जको धर्मशालामा रेडिमेड कपडाको व्यापार शुरू गरे । 

सो व्यापार सानो थियो । व्यापार विस्तार हुँदै माइस्थानमा पनि कपडा व्यवसाय शुरू गरेको सतिश सम्झन्छन् । 

कपडाको व्यापार विस्तारसँगै सतिशका बुवा मुरलीधरले वीरगञ्जको परवानीपुरमा राइस मिल, दाल मिल, प्लास्टिक मिल र छाला उद्योग सञ्चालन गरे । 

कपडा व्यापारबाट सन् १९७८/७९ मा मोर परिवार उद्योगतर्फ अगाडि बढ्न थाल्यो । 

बुबा मुरलीधरको सोच र मेहनतले व्यापारबाट उद्योगमा रूपान्तरण हुँदा सतिश विस्तारै परिपक्व हुँदै थिए ।

त्यत्तिकैमा उनको विवाह सन् १९८० मा भयो । 

विवाह भएपछि सतिशले केही समय बुवाको काममा सहयोग गर्न भ्याएनन् । 

सतिश सम्झन्छन्, ‘अन्य अन्य कामतिर लागियो, त्यो काममा धेरै सहभागी हुन सकिन ।’

केही महिना बित्यो । बुवा मुरलीधरको औद्योगिक यात्रा देखेर सतिश आफैंलाई व्यवसायी बन्न रहर जाग्यो । 

उनले आफैं कुनै क्षेत्रमा लगानी गर्ने र व्यावसायिक यात्रामा अगाडि बढ्ने सोच बनाए । र, बुवा मुरलीधरसँग प्रस्ताव राखे । 

‘मैले म आफैं काम गर्छु भन्ने प्रस्ताव बुवालाई राखें । त्यसमा बुवा सकारात्मक हुनुभयो ।’

दुई भाइको साथले यसरी शुरू भयो व्यावसायिक यात्रा

सन् १९८१ को मार्च महिनामा सतिश आफ्ना दुई भाइ श्रवण र राजकुमार सहित औपचारिक रूपमा काठमाडौं आए, व्यावसायिक यात्राका लागि ।  

शुरूआति समयमा के गर्ने भन्ने अन्यौलता थियो । तर त्यसलाई छिचोल्दै मोरले काठमाडौंको टेकुमा ‘टायर हाउस’ बाट आफ्नो औपचारिक व्यावसायिक यात्रा शुरू गरे । 

शुरूआतमा सतिशले आफ्नो कम्पनीलाई इन्डियाको डल्लब टायर ब्रान्डको काठमाडौंका लागि आधिकारिक वितरक बनाए । 

करीब ४/५ लाख लगानीमा टायर व्यवसाय शुरू गरेका थिए ।

त्यहाँको व्यापारिक वातावरण फरक थियो । सतिश सम्झन्छन्, ‘उधारोमा सामान मिल्थ्यो, त्यसलाई बिक्री गरेर पैसा जति साहु महाजनलाई दिनुपथ्र्यो ।’

सतिशलाई २ भाइ श्रवण र राजकुमारले व्यावसायमा साथ दिए । 

राजकुमार अध्ययनका लागि काठमाडौं आएका थिए ।

सतिश भन्छन्, ‘मेरो कान्छो भाइ राजकुमार मोर पनि काठमाडौंमै कलेज पढ्थ्यो । कलेज सकिनेबित्तिकै पसल आइहाल्थ्यो ।’

सतिश दुई भाइलाई त्यो पसल सम्हाल्न लगाएर आफू आयाततिर लागे ।  

त्यतिबेला सतिशले जापानको योकोहामा टायरको पनि बिक्री गर्न थाले ।

त्यसपछि विस्तारै उनको व्यावसायिक छवी बन्न थाल्यो । जापानको टायर बिक्रीपछि उनले दक्षिण कोरियाको टायर पनि ल्याएर बेचे ।

पछि सतिशले चीनबाट पनि विभिन्न सामान ल्याएर बेच्न थाले । 

अनि शुरू भयो औद्योगिक यात्रा

समयक्रमसँगै सतिश व्यावसायिक क्षेत्रमा जम्दै गए । विस्तारै उनले उद्योगतर्फ पनि अगाडि बढ्ने सोच बनाए । 

त्यसपछि उनले नन्दन वनस्पति घ्यु उद्योग सञ्चालनमा ल्याए । यसमा उनले अर्को साथीको समेत साथ लिएका थिए ।

सतिशले शुरूमा स्टील उद्योग खोल्ने सोच बनाएका थिए । त्यसका लागि सिमरामा १५ बिघा जग्गा समेत लिएको उनले सुनाए । तर प्राविधिक कारणवश उनले त्यो उद्योग सञ्चालनमा ल्याएनन् । 

त्यसपछि उनले बुटवलस्थित लुम्बिनी विद्युत् उद्योग खरिद गरे । सँगै सिमरामा प्लास्टिक उद्योग पनि सञ्चालनमा ल्याए ।  

औद्योगिक यात्रामा सतिश जम्दै गए भने व्यापारतिर उनका दुइ भाइ जमिरहेका थिए ।

सतिशका लागि यो समय सफलतै सफलताको समय बन्यो । 

यी उद्योगसँगै सतिशले विभिन्न औद्योगिक घरानाहरूसँग मिलेर शिवम् सिमेन्ट उद्योग सन् २००३ मा सञ्चालनमा ल्याए ।

शिवम् सिमेन्टमा सतिशको लक्की ग्रुपसहित अन्य ग्रुपको पनि लगानी थियो । 

यसपछि चीनको होङ्सी ग्रुपले नेपालमा सिमेन्ट उद्योगमा लगानी गर्न लागेको थियो । 

सतिशले त्यसमा पनि आफ्नो उपस्थिति जनाए ।

७० प्रतिशत होङ्सीको र ३० प्रतिशत नेपाली उद्योगीको लगानीमा होङ्सी सिमेन्ट उद्योग सञ्चालनमा छ । जसमा सतिशको पनि लगानी रहेको छ ।  

समयक्रमसँगै सेवामूलक उद्योगमा पनि उनले लगानी गर्न थाले । 

तत्कालीन बैंक अफ एसियामा सतिशलाई प्रोमोटरका रूपमा लगानीको अवसर मिल्यो । शुरू उनले २ करोड लगानी गरे ।

सो बैंकमा उनी बोर्ड अफ डाइरेक्टर पनि बनेका थिए ।

मर्जरबाट एनआईसी एसिया बैंक बनेपछि उनी आफ्नो लगानी झिकेर बाहिरिए ।

पारिवारिक लिगेसी

सतिशले नै शुरू गरेको लक्की ग्रुप अहिले ४० वर्षको विरासतसहित अगाडि बढिरहेको छ । 

लक्की ग्रुप अहिले विशुद्ध पारिवारिक औद्योगिक घराना बन्न पुगेको छ । 

सतिशकै नेतृत्वमा रहेको लक्की ग्रुपमा उनले आफूसँगै आफ्ना दुई भाइ श्रवण र राजकुमारलाई समेटेका छन् ।

यस्तै भाइका छोरा र बुहारी तथा आफ्ना छोरा अमित र बुहारी समेत लक्की ग्रुप अन्तर्गत नै रहेर व्यावसायिक यात्रा गरिरहेका छन् ।

सतिश भन्छन्, ‘जबसम्म बच्चा वा भाइहरूमाथि विश्वास गर्दैनौं, तब हामी सफल हुँदैनौं । जे पनि मै गर्छु भन्ने भावना राख्नुहुँदैन,’ 

सतिशका अनुसार, लक्की ग्रुपमा विकेन्द्रीकरण सिस्टम छ । जसले जुन काम हेरिरहेको छ, उसलाई पूरै अधिकारसहित काम गर्ने वातावरण दिइएको छ । 

‘दिनदिनै निगरानी गर्ने भन्दा पनि समस्यामा हामी छलफल गर्छौं । यसले हामीलाई सफल बनाउने रहेछ,’ सतिश भन्छन् ।

उनले आफ्ना छोरा अमित उच्च शिक्षा अध्ययन सकेर अमेरिकाबाट फर्किएपछि आफूसँगै व्यावसायिक यात्रामा सामेल गराएका छन् ।  

अहिले अमितले समग्र लक्की ग्रुप र गणपति वनस्पति प्रालिलाई अगाडि बढाइरहेका छन् ।  

व्यवसायका दौरान आफू धेरै नै सन्तुष्ट रहेको सतिश सुनाउँछन् । 

लक्की ग्रुपले निर्माण तथा उत्पादन क्षेत्र, व्यापार, सेवामूलक क्षेत्र तथा फाइनान्स र इन्स्योरेन्समा आफ्नो लगानी विस्तार गरेको छ । 

१६ वटा मुलुकमा व्यापार विस्तार गरेको यस ग्रुपले हाल एक हजारभन्दा बढी जनशक्तिलाई रोजगारी दिइरहेको सतिश बताउँछन् ।

बुवाको सहमति र दुई भाइको साथले शुरू भएको व्यावसायिक यात्रामा उनले आज आफू मात्र हैन परिवारलाई नै सफल बनाउँदै लगेका छन् ।

यी तीन घटना जसलाई गल्तीका रूपमा लिन्छन् सतिश

मानव जीवनमा गल्ती धेरै भइरहेका हुन्छन् । केही गल्ती सामान्य हुन्छन् त केही ठूलो पनि । तीमध्ये पनि केही चाहिँ जीवनपर्यन्त सम्झिरहने प्रकृतिका हुन्छन् । 

उद्योगी सतिशले पनि जीवनमा केही गल्ती गरेको महशुस गरे । तीमध्ये दुई घटनालाई उनी अझै पनि सम्झिरहन्छन् । 

पहिलो घटना, सतिश एसएलसीको केही समयपछि उच्च शिक्षा अध्ययनका लागि भारतको बनारस गएका थिए । 

त्यहाँबाट उनी काम विशेषले कस्मीर गए । सो क्रममा २५ हजार रूपैयाँ खर्च भयो । 

विगतको घटना सम्झँदै सतिश भन्छन्, ‘नो अब्जेक्सन सर्टिफिकेट लिनुपर्ने थियो । त्यसका लागि कस्मीर गयौं । कस्मीर जाँदा २५ हजार रूपैयाँ खर्च भयो । मेरो हैसियत २५ हजार रूपैयाँ खर्च गर्ने थिएन, मैले गल्ती गरेको महसूस गरें ।’

त्यसपछि घरमा आएर आफूले सो घटनाबारे बुवालाई सुनाएको उनी सम्झन्छन् । ‘बुवाले मलाई केही भन्नुभएन । बुबाले सोध्नुभयो, किन यस्तो भनेको, खर्च भयो त ठीक छ । तिमीलाई त्यस्तो लाग्छ भने भोलिबाट खर्च कम गर, हैन भने ठीकै छ । त्यतिखेर म १७ वर्षको थिएँ,’ उनले भने ।

दोस्रो घटना सन् १९८२ तिरको हो । नबिल बैंक सञ्चालनमा आएको केही वर्ष मात्रै भएको थियो । 

त्यो बेलामा नबिल बैंकका तत्कालीन उच्च अधिकारीले तीन करोड रूपैयाँ छ ? भनेर सतिशलाई सोधेका थिए । 

ती अधिकारीले बैंक खोल्नका लागि नेपाल राष्ट्र बैंकसँग लाइसेन्सको कुरा मिलाइदिने भनेको उनी सम्झन्छन् । तर त्यसमा उनले रुचि देखाएनन् । जुन कुरामा उनलाई आजपर्यन्त पश्चाताप छ ।

उनी भन्छन्, ‘त्यतिखेर नबिल पनि २ करोड पूँजीबाटै शुरू भएको थियो । मैले त्यस समयमा बैंक खोल्नुपर्ने रहेछ भन्ने कुरा मलाई धेरै पछि मात्रै लाग्यो । जुन कुरा सम्झँदा मलाई आज पनि पश्चाताप लाग्छ ।’ 

तेस्रो घटना, आफ्नो व्यावसायिक दौरानको एक समय सतिशले चीनबाट सामानहरू आयात गर्थे । उनले मार्बल काट्ने कटिङ मशिनदेखि ब्लेडसम्म चीनबाट ल्याउँथे । 

चीनको २३ फ्याक्ट्रीबाट ती सामान नेपाल भित्रन्थ्यो । 

उनी सम्झन्छन्, ‘चाइनिज साथीले मलाई तँपनि यतै लगानी गर भने । मैले कानूनी रूपमा त्यो गर्न मिल्दैनथ्यो । गरिनँ वा गर्न सकिनँ । गर्नका लागि नेपालको कानूनले पनि मिल्दैनथ्यो । तर अरू पाटाहरूमा लाग्न मनले दिएन ।’

उनले भने, ‘आज त्यो मान्छेले उता फ्याक्ट्री लगायो । अहिले उ कता छ, म कता छु । बेलाबेलामा यो कुरामा पश्चाताप लाग्छ ।’

सशित आफूले जीवनमा गर्ने गल्तीलाई जीवनमन्त्रको रूपमा लिने गरेको सुनाउँछन् ।

‘मानिसबाट नै गल्ती हुन्छ । यो गल्ती महसूस गर्नुपर्छ । गल्ती महसूस हुनेबित्तिकै गल्ती स्वीकार गरिएन भने भोलिबाट सबै बिग्रिन थाल्छ । तर गल्ती भयो भन्ने महसूस गरेमा गल्ती सुधार हुन जान्छ,’ उनी भन्छन् ।

विभिन्न संघ–संगठनमा नेतृत्व

औद्योगिक यात्रामा जम्दै गएका सतिश समयक्रमसँगै विभिन्न संघसंस्थामा समेत नेतृत्व गर्न पुगे । 

नेपाल अटोमोबाइल्स एसोसिएसन, टायर एसोसिएसन, लगायतमा उनी विभिन्न भूमिकामा उभिए । 

यस्तै नेपाल वैदेशिक व्यापार एसोसिएसनमा उनले अध्यक्षको जिम्मेवारी पनि बहन गरे । 

उनी सामाजिक संस्था लायन्स क्लब अफ काठमाडौं मिडटाउनमा पनि निकै समय सक्रिय रहे । त्यो क्लब मिडटाउन फ्रेन्ड्सको नाममा आजसम्म चलिरहेको छ । 

यस क्रमसँगै निजी क्षेत्रहरूको प्रतिनिधि संस्थामध्येको एक नेपाल उद्योग परिसंघको वरिष्ठ उपाध्यक्ष तथा अध्यक्षको भूमिकामा समेत सतिश रहेका थिए ।

सरकारलाई सुझाव

उनी नेपालमा उद्यमका लागि निकै नै सम्भावना रहेको सुनाउँछन् । अवसर निकै भएपनि सरकारी संयन्त्रले यसलाई कानूनी पानामा मात्रै सीमित गर्दा अवसरको ढोका बन्द भइरहेको उनको बुझाइ छ । 

उनी भन्छन्, ‘निजी क्षेत्रसँग पनि सहकार्य छ भन्ने हिसाबले सोच्ने हो भने मुलुक बन्छ ।’

दुई ठूला मुलुकबीच रहेको नेपालको सामरिक महत्त्व निकै रहेको उनको बुझाइ छ । 

उनले औद्योगिक क्षेत्रमा काम गर्नका लागि युवा उद्यमीहरूले हिम्मत गरेर अगाडि बढ्नुपर्ने आवश्यकता समेत औंल्याएका छन् । 

‘नेपाल निकै राम्रो ठाउँ छ । प्रकृतिले हामीलाई निकै माया गरेको छ । हामीले यसलाई सदुपयोग गर्न सकेनौं भन्ने लाग्छ,’ उनी भन्छन् ।

उनले निजी क्षेत्र सफल हुनुको अगाडि तथ्यमा आधारिक विश्लेषणले मुख्य भूमिका खेलेको धारणा राखे ।

‘निजी क्षेत्रले जुन काम गर्दा पनि हिसाब किताब राखेको हुन्छ । काममा ढिलाइ भएको छ भने त्यो क्वेसनएबल हुन्छ । सम्बन्धित व्यक्तिले जवाफ दिनुपर्छ,’ उनी भन्छन्, ‘यही कारणले निजी क्षेत्र सफल भएको हो । सरकारी संयन्त्रमा त हिसाबकिताब छैन, मनलाग्दी भएको छ, अनि कहाँबाट सफल हुनु ?’