रूपन्देहीको तिलोत्तमाका युवा बाशु भुसालले ‘लेखपढ गरे सरकारी जागिर, नपढे घरकै गोठालो’ भन्ने आमनेपाली लोकोक्तिलाई चुनौती दिएका छन् ।

पढाइले इलेक्ट्रिकल इन्जिनीयर भुसाल छोटो समयमा रूपन्देहीका सफल पशुपालक कृषक कहलिएका छन् । उनका पाइला अहिले अरूले पनि पछ्याउन थालेका छन् । 

रूपन्देहीको तिलोत्तमा नगरपालिका–१० कान्छीबजारमा भुसालको निकै व्यवस्थित पशुपालन फर्म छ । उनको फर्मको नाम कामधेनु क्याटल ब्रिडिङ एण्ड रिसर्च सेन्टर हो । ४ वर्षअघि शुरू गरेको भुसालको फर्ममा १०५ वटा दुधालु गाईभैसी छन् । दूध बिक्रीबाट अहिले भुसालले मासिक १५ लाख रूपैयाँ कमाइ गर्छन्, जसमध्येबाट सबै खर्च कटाएर ७ लाख ५० हजार रूपैयाँ बचत गर्न थालेका छन् ।

अर्घाखाँचीको भूमिकास्थान–१ ढाकावाङमा जन्मिएका भुसालले इलेक्ट्रिक इन्जिनीयर पढे । उनमा इन्जिनीयर बन्ने ठूलो रुचि पनि थियो । अध्ययन सकेर डेढ दशक इलेक्ट्रिक इन्जिनीयर बनेर जागिर जीवन पनि बिताए ।

जब जागिर जीवनभन्दा आफैंले केही उद्यम गर्ने सोचले उनलाई जित्दै जान थाल्यो, अनि १ दिन निचोडमा पुगे – अब अरूको जागिर गर्नुभन्दा आफ्नै नंग्रा खियाउँछु । त्यसपछि उनी सम्भावनाको खोजीका लागि ‘रिसर्च’ गर्न थाले । 

झण्डै ६ महिनाको रिसर्च/अध्ययन गर्दै नेपाल र भारतका विभिन्न व्यावसायिक पशुपालन केन्द्रमा पुगेर गाईभैंसी पालनका विभिन्न सम्भावना खोजे । उनको अध्ययनले नेपालमा पशुपालनको ठूलो सम्भावना देख्यो अनि पूर्णकालीन इलेक्ट्रिकल इन्जिनीयरको जागिरबाट विश्राम लिँदै बाशुले पशुपालक बन्ने सुर कसे ।

‘मेहनतका साथ काम गर्ने हो भने मासिक ५० हजार रूपैयाँ कमाउन सरकारी जागिर र नेपाल छाडेर अर्काको देशमा गएर भौंतारिनु पर्दैन,’ बाशु भन्छन्, ‘दूधका लागि पशुपालन राम्रो विकल्प हो । पशु कर्मले मलाई सफलतातर्फ डोर्‍याएको छ । इन्जिनीयरको जागिरभन्दा राम्रो आम्दानी गरेको छु ।’ उनी रोजगारीका लागि विदेश जाने युवा देख्दा खिन्न हुन्छन् । 

१० गाईसहित ४० लाख रुपैयाँको लगानीबाट भुसालले शुरू गरेको रिसर्च सेन्टर अहिले अनुसन्धान केन्द्रको रूपमा अगाडि बढेको छ । विक्रम संवत् २०७६ सालबाट सञ्चानलमा आएको रिसर्च सेन्टरमा अहिले १०५ वटा गाईभैंसी छन् । बाशुले व्यावसायिक पशुपालनबाट राम्रो आम्दानी त गरेका छन् नै, धेरैलाई काम गर्ने प्रेरणा समेत दिएका छन् ।

रिसर्च सेन्टर स्थापनाको छोटो समयमै उनले राम्रो आम्दानी लिन थालेका छन् ।

अहिले फार्ममा दैनिक १ हजार १०० लिटर दूध उत्पादन हुँदै आएको छ । उनलाई दूध बिक्रीको कुनै समस्या छैन, बजारको अभाव छैन । ग्राहक/डेरीवालाले फार्ममै आएर सबै दूध संकलन गरी लैजाने गरेका छन् । भैरहवाकै ठूलो पवन मिष्ठान्न भण्डार, बुटवलको पवित्रा डेरी र अन्य स्थानीय डेरीमा दूध खपत हुँदै आएको छ । 

बाशुको फार्ममा रहेका उन्नत जात (होलिस्टिन) एउटा गाईले दैनिक ६५ लिटरसम्म दूध दिँदै आएको छ । फार्ममा मुर्रा जातका भैंसी र होलिस्टिन जातका गाई छन् । फार्ममा ८ जना कामदारलाई प्रत्यक्ष रूपमा रोजगार दिएका छन् बाशुले ।

कामदार सबै भारतीय नागरिक छन् । उनी भन्छन्, ‘नेपालीले यहाँ काम नै गर्न चाहँदैनन् । मेरा कामदार सबै भारतीय हुन् । नेपालीहरू विदेशमा गएर जे काम गर्न पनि तयार हुन्छन्, आफ्नो देशमा गर्न लजाउँछन् ।’ सबेरै र साँझ नछिप्पिँदै कामदारसँगै भुसाललाई गाईभैंसी दुहुन, स्याहार गर्न भ्याइँनभ्याइँ हुन्छ ।

फार्मको ५ विगाहा क्षेत्रफल जग्गामध्ये उनले २ विगाहा फार्म निर्माण गरेका छन् भने ३ बिगाहामा घाँस खेती गरिएको छ । गाईभैंसी पालनसँगै अनिवार्य रूपमा जोडिएको विषय हो घाँस उत्पादन । पशुपालनसँगै उनले घाँस खेती शुरू गरेका छन् ।

पशुपालनले व्यापकता पाएका ठाउँमा घाँस खेतीको क्रान्ति नै भएको छ । गाईपालक किसानले व्यावसायिक घाँस खेती गरिरहेका व्यक्ति वा फार्मबाट घाँस किनेर गाईलाई खुवाउने गर्छन् ।

गाईलाई दाना र साइलेज बढी मात्रामा प्रदान गर्दै आएकोमा भैंसीलाई घाँस खेतीमा आधारित रहेर पालन गर्दै आएका छन् । हालसम्म फार्ममा झण्डै आधा करोड रूपैयाँ लगानी पुगेको छ । बाशुले अझै ९५ गाईभैंसी थपेर २०० पुर्‍याउने योजना बनाएका छन् । 

थप गाईभैंसी फार्ममा ल्याउँदा पनि खर्च उहीँ नै हुने भएकाले ९५ पशु थप्ने योजना उनले सुनाए । ९५ गाईभैंसी थप हुँदा फार्ममा दैनिक ३ हजार लिटर दूध उत्पादन हुने उनको भनाइ छ । त्यति मात्र होइन, फार्मलाई रिसर्च सेन्टरको रूपमा विकास गर्दै पशुपालन गर्न चाहने कृषकका लागि अध्ययनको थलो बनाउने उनको योजना छ । निकट भविष्यमा गाईको गोबरबाट ग्याँस प्लान्ट समेत सञ्चालन गर्ने तयारी बाशुको छ । 

यससँगै उनले सुपादेउराली ड्रिलिङ एण्ड कन्स्ट्रक्सन प्रालि र राजश्री ड्रिलिङ एण्ड कन्स्ट्रक्सन सप्लायर्स प्रालि समेत सञ्चालन गर्दै आएका छन् । उनी जमिनमुनिको पानी निकाल्ने प्राविधि ‘ड्रिलिङ’को काम समेत गर्छन् । उनी भन्छन्, ‘जे जस्तो काम गरे पनि पशुपालन नै ठीक ! मलाई सबैथोक यहीँ, अमेरिका यहीँ, जापान पनि यहीँ, कोरिया नि यहीँ ।’

भुसालको सरकारप्रति कुनै गुनासो छैन । काम गर्ने शैली फरक मात्र हुँदा पनि व्यावसायिक सफलता प्राप्त गर्न सकिने उनले बताए ।

‘मेहनत, परिश्रम, खटाइ पशुपालनमा धेरै छ । सरकारले किसानलाई केही योजना दिएन भन्नुको खासै अर्थ छैन, बेकार हो । कर्म गरेपछि सफलता आफैं मिल्दै जान्छ । कसैको आशमा बसेर व्यर्थमा टाउको किन दुखाउनु ?’ उनी भन्छन् ।

उनले पशुपालनबाटै आएको मल पनि कृषि बाली उत्पादनका लागि बेच्ने तयारी गरेका छन् । गाईवस्तुको मल कृषि बालीका लागि अत्यन्तै लाभदायक मानिन्छ । यसमा पनि गाईको मल अझ रोजाइमा पर्छ । गाईको मल प्रयोग गर्दा मात्रा घटबढले बालीनालीलाई नोक्सान नगर्ने कृषि क्षेत्रका जानकारहरू बताउँदै आएका भुसालले बताए ।