संसारमा सबैभन्दा कठिन काम मान्छे चिन्नु हो । आफन्त वा सहयोगी हौँ भनेर अघिपछि रहनेलाई चिन्न त अझै कठिन हुन्छ । अन्य चीज प्रत्यक्ष देखिन्छ । नदेखिए पनि अनुमान लगाउन सकिन्छ तर मानिस त्यस्तो हुँदैन । जति देखिएको हुन्छ त्योभन्दा बढी अर्कै हुन्छ । समाजशास्त्रीहरू भन्छन्– मानिस तीन किसिमका हुन्छन्, जसमा आफूले देखेको, अर्कोले देखेको र स्वयंमा ऊ जो छ त्यो पर्छन् । यसलाई कतिपय विद्वानले अरूको दुःखमा दुःखी हुने, अरूको दुःखमा खुसी हुने र अर्का दुःखसुखको वास्तै नगर्ने गरी अथ्र्याउने गरेको पनि पाइन्छ । 

जुन मानिस फतफत बोलिरहन्छन् । आकाश पातालको गफ छाँटेर पनि थाक्दैनन्, त्यस्ता मानिससित डराउनु पर्दैन । किनकि यस्ता मानिस जति छन् त्यति नै हुन्छन् । उनीहरूमा राख्ने र फार्ने हुँदैन तर जुन मानिस गम्भीर प्रकृतिका देखिन्छन्, यस्ता मानिससँग भने सतर्क हुनुपर्छ । यसको अर्थ यस्ता मानिस सबै खतरनाक नै हुन्छन् भन्ने होइन । कोही वास्तवमै गम्भीर प्रकृतिका पनि हुन्छन् तर केही मानिस यस्ता पनि हुन्छन्, जसले गम्भीरताको आवरणमा अर्कै खेल खेलिरहेका हुन्छन् । त्यस्ता मानिस निकै खतरनाक हुन्छन् । त्यसैले त्यस्ता मानिससँग भने डराउनुपर्छ । प्रश्न उठ्न सक्छ– त्यस्ता मानिसलाई चिन्ने कसरी ? आउनुस् यहाँ यसैलाई नियाल्ने प्रयास गरौँ ।

यसो त मान्छे चिन्ने सूत्र यस्तै हुन्छ भन्ने हुँदैन तर लवाइ–खवाइ र अन्य व्यवहारबाट भने धेरै हदसम्म अनुमान लगाउन सकिन्छ । जस्तो जसको खाना खाँदा पोख्ने, लतरपतर गर्ने, हातबाट तरकारी र अचार चुहिएको पनि थाहा नपाउने वा वास्ता नगर्ने बानी हुन्छ त्यस्ता मानिस फोहरी प्रकृतिका हुन्छन् । त्यस्तै जसको खाँदा हात चाट्ने, थाल कचौरा चाट्ने, त्यस्तै परे डाडु पन्यौँ नै चाट्न पनि बेर नलगाउने बानी हुन्छ, त्यस्ता मानिस लोभी प्रकृतिका हुन्छन् । जसको राम्ररी चपाएर खाने बानी हुन्छ त्यस्ता मानिस स्वस्थ्यप्रति निकै सचेत रहेका हुन्छन् । यस्ता मानिसले खाँदाखाँदै कुनै गम्भीर कुरा सोचिरहेको पनि हुन सक्छ । जसको खाँदा हतार गर्ने बानी छ त्यस्ता मानिस निकै चन्चल स्वभावका हुन्छन् । उसलाई यति बढी हतार हुन्छ कि कुनै स्थानमा पुग्नैपर्ने, कुनै काम गर्नैपर्नेजस्तो. लागिरहेको हुन्छ, तर गर्न भने माखो पनि मारेका हुँदैनन् । 

जुन मानिस सदैव झोक्राइरहन्छ ऊ कुनै न कुनै चिन्तामा डुबेको हुन्छ । चिन्ता जेको  पनि हुन सक्छ । स्वस्थ्यको, सन्तानको, सम्पत्तिको यस्तैयस्तै । यस्ता मानिसमा आत्मविश्वासको कमी हुन्छ । उसलाई सदैव केही अनिष्ट भइहाल्ने पो हो कि भन्ने अज्ञात भयले सताइरहेको हुन्छ । यस्ता मानिसले त्यस्तै परे कुनै अप्रिय निर्णय गर्न बेर लगाउन्न । तर जुन मानिस सदा प्रशन्न चित्त र हंसमुख रहने गर्छन् त्यस्ता मानिस सहयोगी र परोपकारी भावनाका हुन्छन् । उनीहरूलाई कुनै  चिन्ता नै हुँदैन भन्ने त हुँदैन तर पचाउन भने सकेका हुन्छन् । यस्ता मानिसले जीवनको मूल्य बुझेका हुन्छन् र त्यसलाई यससम्भव प्रयोगमा ल्याउने प्रयास गरिरहेका हुन्छन् । जो मानिस सदैव खुइय–खुइय गर्दै लौ सकियो, बरबाद भइयो भन्नेजस्ता भावका देखिन्छन् त्यस्ता मानिस स्वार्थी र कपटी किसिमका हुन्छन् । त्यस्ता मानिसले अरू केही त गर्र्दैनन् तर आफैँलाई भने बर्बाद गरिरहेका हुन्छन् ।

जसमा निकै जान्नेसुन्ने जस्तो गरी ठूल्ठूलो स्वरले कराउने बानी छ त्यस्ता मानिसले कि केही पनि जानेको हुँदैन कि ऊ निकै डराएको हुन्छ । जुन मानिस आफ्नो मात्र कुरा गर्छन्, अरूको कुरा सुन्नै चाहन्नन् त्यस्ता मानिस स्वार्थी र अहङ्कारी हुन्छन् । तिनलाई आफूभन्दा जान्नेसुन्ने, सभ्य, शिष्ट र सम्पन्न अर्को कोही छैन भन्ने लागिरहेको हुन्छ । जो मानिस अरूको पनि कुरा सुन्छ र सबैको कुरा सुनेर मात्र बोल्ने गर्छ त्यस्तो मानिस साँच्चै गम्भीर प्रकृतिको हुन्छ । 

जसको हुदय दयाले भरिएको हुन्छ त्यस्ता मानिसको भाव आँखा र अनुहारबाटै प्रकट भइरहेको हुन्छ । जुन मानिसमा बराबर टाउको घुमाएर यताउता हेरिरहने बानी हुन्छ त्यस्ता मानिसले आफूलाई अरूले राम्रो भनेका छन् कि छैनन् भन्ने सोचिरहेको हुन्छ । त्यस्तै अन्यत्र हेर्दैनहेरी घोप्टिरहने बानी परेको मानिस एकोहोरो, घोप्टे र घोसे स्वभावको हुन्छ । त्यस्तै कुनै सभा वा गोष्ठीमा जाँदा हत्त र पत्त अगाडिको सिटमा गएर बस्ने मानिसले आफूलाई ठूलो र बढी जान्नेसुन्ने ठारिहेको हुन्छ । तर सबैभन्दा पछिल्लो सिटमा बस्न रुचाउनेहरू भने लजालु किसिमका हुन्छन् ।

अरूको कुरा सुनेर मात्र बोल्ने मानिस गम्भीर प्रकृतिको हुन्छ । जसमा घुमाएर कुरा गर्ने बानी हुन्छ । त्यस्ता मानिस मतलवी र काइते किसिमका हुन्छन् । तर जो मानिसले सिधै कुरा राख्ने गरेको हुन्छ त्यस्ता मानिस सफा दिलका हुन्छन् । यसको अर्थ सर्वत्र यही नियमले काम गरेको हुन्छ भन्न सकिन्न । कतिपय कुरा समय, परिस्थिति, उमेर र अवस्थामा पनि भर पर्छ । तथापि मोटामोटीरूपमा लागू हुने नियम भने यिनै हुन् । अस्तु अहिलेलाई यति नै ।