किन बनेन हाम्रो देश ?

'नेपाल अर्थात् यो हाम्रो देश बनेन, अहँ अब बन्दैन' भन्नेहरू देशभित्र मात्र होइन, विदेशमा पनि पाइला–पाइलामा भेटिन्छन् । यसो भन्नेहरूमा देश र यहाँका जनताप्रति चिन्ता र चासो स्वाभाविक रूपमा भेटिन्छ ।

तर, देश चिन्ता र चासोले मात्र बन्दैन, चाहिन्छ चिन्तन पनि । के भयो ? किन परिस्थिति अनुकूल बनेन र कसरी सही बाटो पत्ता लगाउने भन्ने सोचविचारले मान्छेमा सकारात्मक ऊर्जा जगाउँछ । त्यही ऊर्जाले देश बनाउँछ । विनाचिन्तनको चिन्ताले मान्छेलाई कुरौटे बनाउँछ । कर्म सिकाउँदैन । विनाकर्मको अल्छीबाट देश बन्दैन ।

देश बनेन भन्ने चिन्ताले हामीलाई अल्छी बनाएको छ । कुरौटे बनाएको छ । कुरौटेलाई कुरा काट्न पाए पुग्छ । उसलाई यथार्थ मतलब हुँदैन । हो समस्या यहीँबाट शुरू हुन्छ । हरेक समस्या यथार्थबोधको अभावले जन्मिन्छ । यस्तो समाजमा भ्रम विस्तार हुन्छ । सत्य छोपिन्छ । 

सामान्यतः समाजले जे जुन रूपमा भए पनि एक किसिमको यथार्थलाई स्वीकृति दिएको हुन्छ । त्यो परम्परागत होस् या तात्कालिक तथा समयसापेक्ष त्यसले केही फरक पार्दैन । तर, समाजका केही ठालू वर्ग वा समूह विशेषले त्यसलाई स्वीकार गर्दैनन् । यसकारण कि उनीहरूको मतलवसिद्धिमा त्यसले बाधा पुर्‍याउँछ । अनि तिनबाट भ्रम फैलाउन थालिन्छ । अबुझहरू त्यसको पछि लाग्छन् । त्यो समूह जहाँ पनि ठूलो हुन्छ । उसले यथार्थ किच्छ र समस्या बल्झँदै जान्छ । समाज विभक्त हुन्छ । भाँडिन्छ । प्राप्तिको निश्चित विन्दुमा पुगिँदैन ।

हो हामी यस्तै भ्रान्तिको शिकार भएका छौं । सत्य सुन्दै नसुन्ने भएका छौं । सत्य हराएको समाजको उन्नति हुँदैन । कुरा राजनीतिबाटै गरौं । यथार्थतः राजनीति एउटा निश्चित विचार र सिद्धान्तमा आधारित हुन्छ । त्यसको आफ्नै मूल्य, मान्यता र दर्शन हुन्छ । यो मैले भनेको होइन, विद्वान र राजनीतिकर्मीहरूले नै भनेका हुन् । एउटा राजनीतिक विचार र सिद्धान्तको समूहले अर्को राजनीतिक विचार र सिद्धान्तको समूहलाई खराब तथा आफूलाई अब्बल ठान्छ । 

यसमा जो जसको विचार र सिद्धान्तमा विश्वास गर्छ, त्यो त्यतै लागोस् । छुट दुवैथरिलाई छ । तर, जब दुईविपरीत सिद्धान्तका हिमायतीहरू एकैठाउँमा घुलित भएर पनि आ–आफ्नो सिद्धान्तको कुरा गर्छन्, तब समस्या पर्छ, किनभने त्यतिबेला उनीहरू यथार्थ बोल्दैनन् । भ्रम छर्छन् । ठीक र बेठीक पत्ता लगाउन सकिँदैन । 

जस्तो कि नेपाली कांग्रेस र माओवादी केन्द्रको विचार र सिद्धान्त मिल्दैन । यो सबैलाई थाहा छ । चुनाव मिलेर लडे ।  राजनीतिक विचारको छनोट नै गर्न पाइएन । त्यसो गरेर चुनावमा सर्वाधिक जनचासो हुने विचारको विकल्प मारे उनीहरूले । सत्तामा भागबन्डा गरेर पद बाँडिरहन्छन् । र, पनि भन्छन् हामी फरक–फरक विचार र सिद्धान्तका हौं । हामी जनताका खातिर र देशहितका लागि मिलेका हौं । यही हो भ्रमको खेती । यो खेतीले हामीलाई त्यही फसल पस्केको छ । हामी मख्ख छौं । चौतारी वा चिया पसलमा बसेर चुड्की लगाएर कुरा काट्छौं । यथार्थ पत्तो छैन । जताततै भ्रम छ । यस्तो भ्रम हामीकोमा कहिले हट्छ ? अहँ हट्दैन, किनभने जे हो, त्यो सत्य सुन्ने र आफू सच्चिने साहस आमनेपालीले गुमाइसकेका छन् । सत्य सुनेर स्वीकार नगर्दासम्म कुनै पनि खाले भ्रम हट्दैन ।

हो, त्यसैले उन्नति हुँदैन देशको । यो भन्दा घातक भ्रम कति छन् कति । हामी थाहा पाएर पनि थाहा नपाएजस्तो गरी बाँचेका छौँ । यस्तालाई थाहा दिन खोज्नु मूर्ख प्रयास हुन्छ । मलाई थाहा छ, म यहाँ त्यही मूर्ख काम गरिरहेको छु । 

पौडिन जानेपछि मात्र गहिरो दहमा डुबुल्की लगाएर आउन सकिन्छ भन्ने बोध सबैमा हुनैपर्छ । त्यो बोध छैन भने पौडिन नजाने पनि तपाईं दहमा हामफाल्नु हुन्छ । त्यसपछिको परिणाम भन्नु परोइन । 

आगोले पोल्छ । पानी चिसो हुन्छ । हावाले उडाउँछ । माटोमा उर्वरा शक्ति हुन्छ । आकाश खाली र अनन्त छ । हो यस्तै उस्तै दुरुस्तै नभए नि समाजले किसिम किसिमको यथार्थ किटान गरेको छ । त्यसलाई सोहीरूपमा हामीले नै स्वीकृति प्रदान गरेका छौं । कति विश्वासमा कति अन्धविश्वासमा, कति वैज्ञानिक प्रमाणका आधारमा र कति श्रुति परम्पराको आधारमा । कतिपय विषयबारे यो गर्ने र यो नगर्ने भनेर राज्यले कानूनै बनाएर लागू गरेको पनि हुन्छ, बनाएको पनि छ ।

हो, यही यथार्थबोध गरिँदैन र जथाभावी आफ्नो गोरुको बाह्रै टक्का भनिन्छ भने त्यो गोरु बिक्दैन । गोरु बेच्ने नै हो भने यथार्थपरक र उचित मूल्य गर्नैपर्छ । त्यो हामीले आफैं गर्नुपर्छ । नसके जान्ने वा बोध भएकालाई गुरु थापौँ, अर्को उपाय छैन । सुन्ने र बुझ्ने साहस गरौं । जीवहत्या अपराध हो । हाम्रो समाजले यही स्वीकार गरेको छ । 

हो, समाजमा अन्याय भएको अवस्थामा त्यहाँ क्रान्ति वा विद्रोह हुन्छ । तर, काटमार वा हिंसात्मक युद्ध वर्जित छ । मान्छेले मान्छे काट्ने, मार्ने युद्ध वा हिंसा कुनै पनि बहानामा अनि कुनै पनि जमानामा जायज हुन्न । युद्ध युद्ध नै हुन्छ । धर्मयुद्ध वा धर्महिंसा हुँदैन । मान्छे मार्ने युद्ध कुनै पनि मानेमा धर्म हुन्न, अपराध हुन्छ । महाभारतको लडाइँ, मारकाट र हिंसाको कथालाई धर्मयुद्ध मान्नेहरूले यो कुरा पचाउँदैनन् । त्यस्ताले प्रचण्डको १० वर्षे हिंसा र काटमारलाई सही ठानेर गौरव मान्छन् । जनयुद्ध दिवस मनाउँछन् । तर, त्यो अपराध हो । पाप हो ।

अपराध गर्नुहुँदैन । त्यो वर्जित छ, तर हुन्छ, गर्छन्, गराइन्छन् । यसमा सत्य के हो भने हरेक जीवमा हिंसा र हत्याको भाव हुन्छ । उसका प्रकट गर्ने रूप र शैली फरक हुन्छन् । कसैले बचनले गर्छ त कसैले व्यवहारले गर्छ । कसैले एक्लै गर्छ, कसैले समूहमा । कसैले आफूले आफैंमाथि हिंसा गर्छ, आफ्नै हत्या गर्छ । मान्छे आफूले गरेको आफ्नै हत्यालाई समेत हामी र हाम्रो समाजले अपराध मानेको छ । कानून समेत त्यसरी बनाइएका छन्– आत्महत्या अपराध हो भनेर । 

अब भन्नुस्, तपाईं आफू निजरूपमा आफ्नो हत्या गर्न समेत पाउनु हुन्न र गरेमा तपाईंको आफ्नै कानूनमुताविक अपराधी मानिनुहुन्छ भने दोस्रोको हत्या कुन बहानामा अनि कसरी सही मान्नुहुन्छ ? हत्यामा बहाना वा कुनै जायज कारण हुँदैन, किनभने यो गर्नै पाइँदैन । 

हो, युद्धमा मान्छे मर्छन्, मारिन्छन्, काटिन्छन् । क्रुरताको सीमा पार हुन्छ । यस्तै भएको छ, इतिहासमा । भोलि भविष्यमा पनि नहोला भन्न सकिन्न । हुन्छ, पक्कै हुन्छ । तर, त्यो सही थियो वा हो भन्नु भ्रमको उच्च खेती हो । 

राज्यशक्ति समाजका ठालूहरूले बनाएका हो । ठालूहरूकै खातिर हो । त्यसको भोग गरौं । जनतालाई कजाउनुस् । सिद्धान्त र विचार पनि अब तपाईंकै दाइजो भयो, लग्नुस् । जता स्वाद पर्छ, उतै उपयोग गर्नुस् । मान्छे मारेर नेता बनेपछि त्यसबापतको खत माफ लिनुस् र आफन्तलाई पनि खत माफ दिनुस् । पुरस्कार थाप्नुस् । विश्वको शान्ति पुरस्कारै लिनुस् । केही छैन ।

तर, हिंसा र हत्यालाई अपराध भन्नुस् । नसके हाम्रो मुख नथुन्नुस्, हामी भन्छौं । समाजमा कुनै पनि प्रकारको हिंसा वर्जित छ । व्यक्ति हत्या युद्धमै भए पनि वा दोहोरो गोली हानाहानमा भए पनि प्रकृतितः नाजायज हो । हत्या नै हो । 

‘वीर भोग्या बसुन्धरा’ यसको व्याख्या जसरी गरियोस्, खासमा हतियार उठाएर युद्ध गर्नेहरू वीर हुँदैनन् । वस्तुतः ती डरपोक र अपराधी हुन्छन् । असली वीरले विचार उठाउँछन् । विवेकले शासन गर्छन् । ती सन्त महामना हुन्छन् । नायक तिनै हुन् । अहिलेको संसारमा तिनीहरू कतै देखिएका छैनन् ।

संसारमा जबसम्म नानाविधि निहुँ झिकेर युद्धको नाममा मान्छे मार्नुलाई जायज ठान्ने र भन्ने गरिन्छ, तबसम्म सांसारिक हित हुँदैन । भ्रमपूर्ण तर्क जति गरे पनि इजरायल–हमासको गाजा युद्ध, युक्रेन–रुस युद्ध कुनैलाई पनि जायज मान्न सकिन्न, हुन्न ।  

कुनै पनि खाले शासन व्यवस्था वा भूमि हडप्ने बहानामा मान्छे मार्न पाइँदैन । मान्छे मार्नेहरू अपराधी नै हुन् । भलै कानून बनाएर उनीहरूले आफूलाई चोखो बनाऊन्, वा ठानून् । ती सधैँ दण्डनीय नै रहन्छन् । तर, ज्यान नै लिने दण्ड तिनका नाममा पनि वर्जित हुन्छ । अर्थात्, मृत्युदण्ड स्वयंमा अर्को अपराध हो । राष्ट्रिय वा अन्तर्राष्ट्रिय तहका कथित कानून बनाएर हत्यारालाई दण्डमुक्त गर्नु त्यो भन्दा ठूलो अपराध हो । 

हाम्रो देश, हाम्रो राज्य त्यही अपराध गर्ने बाटोमा लागेको छ र हामीहरू त्यही अपराध पथका सहयात्री बनेका छौं भने अब थप के कुरा गर्ने ? भोग्नुस्, कर्मको फल । यो नियति हैन ।