लाखौं कमाउने तरखरमा एसपी सा’पको ड्रागन खेती

जिल्ला प्रहरी कार्यालय मोरङको प्रमुखमा कार्यरत छन् प्रहरी उपरीक्षक (एसपी) दीपक पोख्रेल । उनले लामो समयदेखि कोशी प्रदेशलाई नै कार्यक्षेत्र बनाएका छन् ।

उनले जागिरको अधिकांश समय गृहप्रदेशमा नै बिताए । उनको घर झापा हो । वरिष्ठहरूले उनलाई ग्रामीण पुलिस पनि भन्ने गरेका थिए । प्रहरी उच्च अधिकृतहरूले ‘ग्रामीण पुलिस’ भनेर उनलाई जिस्काउन थालेपछि उनले काठमाडौं सरुवा मागेर जाने योजना बनाए ।

त्यतिबेला रोजेको ठाउँमा जान पाइन्थ्यो । ३ ठाउँमा रोज्न लगाएर रोजेका ठाउँमै पठाउने गरिएको थियो । उनले महाराजगञ्ज, दरबार मार्ग र सोह्रखुट्टे छानेका थिए । पहिलो नम्बरमा उनले महाराजगञ्ज रोजेका थिए । दोस्रो रोजाइ दरबारमार्ग र तेस्रोमा सोह्रखुट्टे थियो । उनले सोह्रखुट्टेमा सरुवा पाए ।

उनले काठमाडौंमा २ वटा घडेरी किनेका थिए । काठमाडौंमै जागिर खाएको बेला घर बनाउने योजना अगाडि बढाए । घरको डिजाइन तथा नक्सा बनाउन पनि इन्जिनीयरलाई आग्रह गरे । घडेरीकै छेउमा डेरा पनि लिए ।

उनले त्यहाँको रहनसहन बुझ्ने मौका पनि पाए तर उनको मनमा एक्कासि परिवर्तन आयो । काठमाडौंमा छोराछोरी राखेर पढाउन नसकिने निष्कर्षमा उनी पुगे । काठमाडौंको ‘लाइफ स्टाइल’ उनलाई मन परेन । उनले त्यसपछि घर नबनाउने योजना श्रीमती भावनालाई  सुनाए ।

बच्चाहरूलाई पठनपाठनमा सहज होस् भन्ने उद्देश्यले स्थगित गरिएको काठमाडौंमा घर बनाउने दीपकको सपना अहिलेसम्म पनि पूरा भएको छैन । समाज र रहनसहनबारे जानकारी गराएपछि भावनाले पनि समर्थन जनाएकी थिइन् ।

घर बनाउन भनेर राखेको ४० लाख घर बनाउने काममा खर्च भएन । छोराछोरी ठूला भएर कलेज पढ्ने भएपछि अपार्टमेन्ट लिएर पनि बस्न सकिने सहमति पोख्रेल दम्पतीले गरेका थिए । उनीहरूको झापामा रहेको पुर्ख्यौली जमिन बाँझै थियो, अरूलाई अधियाँमा दिए पनि ‘आए बाउको गए साहु’को भने जस्तै गर्ने गरेपछि उनीहरूले जग्गा बाँझै राखेका थिए । 

काठमाडौं नबस्ने निधोपछि आफ्नै जग्गामा केही गरौं भन्ने सल्लाह पोख्रेल दम्पतीले गरे । दीपकको बारी ६ वर्षदेखि बाँझै थियो । उनले अध्ययन गर्न थाले । ६ महिनाजति अध्ययन गरेपछि उनी ड्रागन खेती गर्ने योजनामा पुगे । त्यस समयमा नेपालमा सेतो जातको मात्रै ड्रागन प्रशस्त पाइन्थ्यो । ड्रागनको लहर भने नेपालमा राम्रो चलेको थियो ।

प्रत्येक नर्सरीले बिरुवा राख्ने गरेका थिए । एउटाले जे गर्‍यो अर्काेले पनि त्यही गर्नुपर्ने नेपालमा लहर नै छ तर अध्ययन भने गर्ने चलन छैन ।

युरोप, अस्ट्रेलिया, अमेरिकामा लगायतका धेरै देशमा राम्रो खपत भइरहेको अध्ययन गर्दा थाहा पाएपछि पोख्रेल राम्रो प्रजातिको बिरुवाको खोजीमा जुटे । रातो ‘सी’ प्रजातिको बिरुवाले छिटो र राम्रो उत्पादन दिने बुझेपछि उनी त्यही बिरुवाको पछि लागे । ‘सी’ प्रजातिको बिरुवा राम्रो हुन्छ भन्ने यूट्युबबाट थाहा पाएका थिए उनले ६ महिना अध्ययन गरेका थिए ।

उनी बिरुवा भारतको हैदराबादबाट ल्याउने तयारीमा जुटे । बिरुवा अर्डर गरेर बाँझो जमिनलाई उर्बरा बनाउने योजनाअनुसार जग्गालाई सम्याउनेदेखि पिलर लगाउनेसम्मका काम गरे उनले । मल–पानीको व्यवस्थापन पनि गरिएको थियो  । 

उनले बिरुवाको अर्डर गरेलगत्तै नेपालमा कोरोनाको लकडाउन शुरू भयो । ३ महिनामा दिने शर्तमा २०७७ फागुनमा उनले बिरुवाको अर्डर दिएका थिए । लकडाउन भएकाले बिरुवा ल्याउन सक्ने अवस्था थिएन । नाकाबाट चरा–मुसा समेत छिर्न सक्ने अवस्था थिएन । उनी आफैं कानूनको पालना गराउने पदमा थिए । 

उनले अर्डर गरेको ६ महिनापछि सम्पर्क गरेका थिए । पुनः ३ महिनापछि बिरुवा दिने आश्वासन पाए । ३ महिनापछि सम्पर्क गर्दा बाढी आएर सबै नष्ट भएको र अब केही समयपछि मात्रै दिन सक्ने बताएपछि उनमा केही निराशा छायो तर उनले हरेश खाएनन् । 

पोख्रेल दम्पतीले बिरुवा रोप्नका लागि ठिक्क बनाएको जमिन देखेर हाँस्नेको संख्या पनि कम थिएन । राजमार्गको छेउमै उनको जग्गा थियो । धेरैले एसपी सा’पको ड्रागन कस्तो फल्यो भनेर जिस्क्याउने गरेका थिए । ‘नेपालमै बिरुवा पाइहाल्थ्यो नि ! एसपीले ल्याउने कस्तो रहेछ’ भनेर जिस्क्याउन गरेका थिए ।

‘मैले अध्ययन गरेकाले म आत्तिएको थिइनँ,’ उनले भने, ‘पछि थाहा पाइहाल्छौ नि भनेर बसेको थिएँ ।’ झण्डै १ वर्षपछि उनले अर्डर गरेका विरुवा आएका थिए । ४ हजार किलोमिटर परबाट बिरुवा ल्याउँदा उनका आधाभन्दा बढी बिरुवा बिग्रिए । बिरुवा ल्याउँदा झरी समेत परेकाले आधाभन्दा बढी बिरुवा बिग्रिएको उनले बताए ।  

अरुलाई पनि फाइदा होस् भन्ने उद्देश्यले उनले पिल्लर बोक्दादेखि लिएर माटो बनाउँदा, बल बनाउँदा, बिरुवामा देखा परेका समस्या, समस्याको समाधानसम्मको भिडियो बनाएर यूट्युबमार्फत सार्वजनिक गर्ने गरेका थिए ।

बिरुवा रोपेपछि श्रीमतीले ‘म समय दिन्छु’ भनेर उनलाई हौसला दिएकी थिइन् । उनी प्रहरीको उच्च अधिकृत भएकाले खेतीमा खासै ध्यान दिन पाएनन्  । भारतमा डा. करुण करण र डा. सुनिला कुमारीले ड्रागन खेतीमै पीएचडी गरेका छन् । उनीहरूले लेखेका लेख तथा भिडियोहरू उनले अध्ययन गर्ने गर्थे । समस्या हुँदा उनले सम्पर्क पनि गर्ने गर्छन् ।

अहिले नेपालमा बजार छैन भनेर बिचौलियाले हल्ला फैलाइरहेको भावनाले बताइन् । ड्रागनलाई अल्छीले गर्ने खेती, मरुभूमिमा हुने खेती, मेहनत नगरी करोडौं आम्दानी हुने भनेर अध्ययन नै नगरी रोप्नेहरूलाई देखाउने चुनौती पनि उनमा थियो । मंहगोमा भारतबाट बिरुवा ल्याएका उनलाई अवसर र चुनौती दुवै थियो । उनले मल र पानीको पनि राम्रो प्रबन्ध गर्दै गए ।

३ बिगाहा ४ कट्ठा जग्गामध्ये २ बिगाहाभन्दा बढी क्षेत्रफलमा उनको ड्रागन खेती छ । २ हजार पिल्लरमा रोपेका छन्, पिल्लरमा ४ वटा बिरुवा रोप्न मिल्छ । ‘धाउन्ते खेती घोकन्ते विद्या’ भने जस्तै ६ महिनामै उनले उत्पादन लिन थाले । पहिला जिस्काउनेहरू पनि छक्क पर्न थाले । पहिलो फल नै ४६० ग्रामको उत्पादन भएपछि उनी हौसिए ।

मल पाइएन भनेर आन्दोलन गर्नेदेखि राजनीति गर्नेहरूका लागि पनि उनी उदाहरण बनेका छन् । २ माउ गाई पालेर बी कम्पोजर प्रयोग गर्‍यो भने मल प्रशस्त हुने उनको तर्क छ । किचन तथा घरको बेस्टेज पनि प्रयोग गरेर पनि मल बनाउन सकिने उनले बताए । हात्ती पाल्ने योजना बनाई बोकाको दाना ठीक पारेर खेती गर्ने प्रचलनले कृषिप्रतिको वितृष्णा बढाएको पोख्रेल दम्पतीको ठहर छ ।

३० किलो एउटा पिल्लरबाट वार्षिक उत्पादन गर्ने उनले सुनाए । ‘१ बिगामा १ हजारजति पिल्लर अट्छन् । १ बिगामा ३० टन उत्पादन हुन्छ । ३० टन फल हार्वेस्ट गर्दा १५० रुपैयाँ किलोले बेच्दा ४५ लाख हुन्छ । कृषिमा यस्तो किसिमको आम्दानी छैन तर क्यालकुलेटरमा हिसाब गरेर मात्रै हुँदैन । भाइरस पनि लाग्छ । समयमै मल र पानीको व्यवस्था गरियो भने फङ्गस लाग्दैन । फङ्गस भनेको कुहिने रोग हो,’ उनले भने ।

ड्रागन खेती गरेकै स्थानमा उनले पहेंलो बोक्रा भएको खरबुजा लगाएका थिए । सबै खर्च त्यसैले उठाएको पोख्रेलले बताए । कुखुरा, खसी, गाई, मेवा, करेला, तोरी, तिल लगायतका खेती गर्न सकिने उनले बताए । अन्य खेतीले नै खर्च धान्ने उनको भनाइ छ । ड्रागन खेतीका लागि ३०–४० डिग्री तापक्रम भएको ठाउँलाई उचित मानिन्छ । 

नेपालले उत्पादनलाई चीन पठाउन पायो भने दूरी छोटो भएकाले आम्दानी र स्वाद पनि राम्रो हुने उनको तर्क छ । उनीहरूको दाजुभाइ सहितको ३० बिगा जमिन छ । सबैमा ड्रागन खेती गर्ने योजना रहेको उनले सुनाए ।