कोशी प्रदेशमा अप्रत्याशित विद्रोह गराएका नेपाली कांग्रेसका नेता डा शेखर कोइरालाले आफ्नो कदमको चलाखीपूर्ण बचाउ गरेका छन् । उनी १५ औं महाधिवेशनमा पनि फेरि सभापतिमा अगाडि बढ्ने तयारी गरिरहेका छन् । 

यही तयारीकाबीच शेखरले अस्वाभाविक रुपमा पार्टीका ८ सांसदलाई विद्रोह गराउँदै आफू निकटका केदार कार्कीलाई मुख्यमन्त्री बनाउन उनले सफलता हात पारेका छन् । तर प्रतिस्पर्धी र विपक्षी एमालेको सहारा लिएर गरिएको यो विद्रोहपछि शेखर झनै चुनौतीपूर्ण अवस्थामा रहेका छन् । आफ्नै टिमका महामन्त्री गगन थापाकोसमेत असन्तुष्टिकाबीच आफ्नो विरासत बोकेको भूगोल कोशीमा उनले सम्भावित संकटको सामना गरेरै विद्रोह गर्ने आँट गरेका थिए । 

तर तत्काल आफ्नो जीतजस्तो भए पनि १५ औं महाधिवेशनको पेचिलो समीकरणबीच कोशी विद्रोहपछि उनी रक्षात्मक अवस्थामा पुगेका छन् । यसैले आफूले उठाएको जोखिमलाई शेखरले चलाखीपूर्ण रुपमा बाध्यात्मक भएको बताएका छन् । 

‘कोशीमा हेर्नुहोस् त राप्रपाले त विपक्षमा भोट हाल्यो नि ! त्यो बेला उसले यस्तै गरेको भए भए त मध्यावधिमा जान्थ्यो नि ! राप्रपाले पनि सभापतिजी (शेरबहादुर देउवा)सँग, प्रधानमन्त्रीजी (पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड)सँग कुरा गरेकै होला,’ शेखरले विराटनगरमा पुगेर संचारकर्मीसँग भने, ‘हाम्रो पनि केन्द्रका नेताहरूसँग कुरा भएको थियो । राप्रपा के गर्दैछ भनेर कुरा बुझेरै यहाँ अहिले यस्तो गरिएको हो ।’ 

आफूले गराएको विद्रोहको पार्टी पंक्तिमा विरोध भइरहेका बेला शेखरले अब जे भए पनि यसलाई मिलाएर अगाडि जाने बताए । तर त्यो बाटो कस्तो हुनेछ भनेर भने बताउन चाहेनन् । 

‘कोशीको परिघटना सामान्य हो विशेषखालको परिस्थिति बनेको थियो । यो सबैले बुझेकै कुरा हो । यसैले कोशीमा अहिले जे भएको छ । त्यसैलाई मिलाएर जाने हो,’ शेखरले आफ्नो कदमको गर्दै भने, ‘एमालेसँग नमिलेको भए त कोशी मध्यावधिमा जाने निश्चित नै थियो ।’

सत्ता गठबन्धन दलसँग मिलेर कांग्रेससहितका दलले माओवादी केन्द्रका इन्द्र आङ्बोलाई मुख्यमन्त्रीमा अगाडि सारेका थिए । एमालेसँग मिल्दा गणित शेखरको पक्षमा देखियो । यसले कोशीलाई मध्यावधिमा जानबाट रोकिँदा त्यहाँ उनको राजनीतिक जीतजस्तो देखिएको छ । तर पनि उनी दबाबबाट मुक्त भएका छैनन् । 

उता एमालेसँग मिले पनि शेखरले केदार कार्की मुख्यमन्त्री बन्नुअघि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड  र सभापति शेरबहादुर देउवासँग सत्ता गठबन्धनको भावनाभन्दा बाहिर नजाने लिखित प्रतिबद्धता जनाएका थिए । तर अप्ठ्यारोमा सहकार्य गरेको भन्दै एमाले र विद्रोही सांसदलाई मात्रै मन्त्री बनाउँदा गठबन्धन दलका सांसद मन्त्री बन्न सकेका छैनन् । 

शेखरसामु विद्रोह ठीक थियो भन्ने गरी औचित्य पुष्टि गर्नुपर्ने र पार्टीमा आफ्नो वर्चस्व गुम्न नदिने गरी विश्वास कायम गर्नुपर्ने चुनौती धेरै छ । 

शेखरपक्षको विद्रोहका बीच कार्कीलाई सत्ता गठबन्धनका सबै दलले विश्वासको मत दिए । यसैले यो पक्षले दबाब र चुनौती महसुस भने गरेको छ । 

तर पनि एमालेसँग मिल्नु बाध्यता भएको बताएका शेखरले कोशी पुगेर ‘केन्द्रमा गठबन्धनसँगै बहुमत भएकाले कहीँ–कतै पनि सरकार परिवर्तन हुँदैन,’ भनेका छन् ।

तर शेखरमाथिको संशय भने कांग्रेस र गठबन्धनमा कायम रहेको एक नेता बताउँछन् । 

‘उहाँले आफ्नो विद्रोहलाई चलाखीपूर्ण रुपमा कोशीलाई मध्यावधिमा जानबाट रोक्न हो भन्नुभएको छ । तर एमाले सरकारमा नगई नछोड्ने र गठबन्धनले पनि मुख्यमन्त्रीलाई विश्वासको मत दिएपछि सहजै कोशीको राजनीति अगाडि बढ्छ भन्न सकिँदैन,’ ती नेता भन्छन्, ‘यसैले अब शुरुवातदेखि नै शेखर दाइलाई कोशीमा व्रिदोह पनि ठीक भएको र पार्टीमा पनि सन्तलन मिलाएर बोल्ने र काम गर्नुपर्ने बाध्यता उहाँलाई आइलागेको छ ।’

शेखरले सभापतिको सहमतिमा कार्कीलाई मुख्यमन्त्री बनाएको दाबी पनि गरेका छन् । तर एमालेलाई सरकारमा सहभागी नगराउने शर्तमा मात्रै देउवाले कार्कीलाई नै मुख्यमन्त्री मान्ने बताएको नेताहरू बताउँछन् । 

‘आफूले भनेजस्तो नभएपछि सभापतिले ल ठीकै छ नि त एमालेबिना कोशीमा सरकार बन्छ भने कार्कीलाई मुख्यमन्त्री मान्न आपत्ति हुँदैन भन्नुभएको हुन सक्छ,’ कांग्रेस संस्थापननिकट स्रोत भन्छ, ‘तर एमालेलाई तत्काल चिढ्याउन पनि नहुने र पार्टीमा पनि विद्रोही छविमात्रै होइन मिलेर अगाडि बढ्नुपर्ने गरी सन्तुलन मिलाउनुपर्ने पेचिलो अवस्थामा उहाँ हुनुहुन्छ ।’

राजनीतिक विश्लेषक पुरुषोत्तम दाहाल शेखर दुईवटा आगोसँग खेल्नुपर्ने अवस्थामा पुगेको बताउँछन् ।

‘कांग्रेस कोशीका डिजाइनर शेखरले अहिले दुईवटा आगोसँग खेल्नुपरेको छ । एउटा आगो, एमालेसँग, अर्को सत्ता गठबन्धनमा रहेको आफ्नै पार्टी माओवादीसँग कसरी अगाडि बढ्ने भनेर । किनकि, शेखरले अलग–अलग ठाउँमा खुट्टा राख्नुभएको छ,’ दाहाल भन्छन्, ‘कार्की गठबन्धनसँग मिल्नुभयो भने एमालेप्रति घात हुन्छ । शेखरले पनि घात गरेको ठहरिन्छ । कारण, यसको डिजाइनर शेखर हुन् ।’ 

शेखरसँगै अर्कोतिर विद्रोह गरेपछि मान्यता दिने संस्थापन पनि चुनौतीमा देखिएको उनी बताउँछन् । ‘शेखर पक्षले गरेको विद्रोहलाई मान्यता दिने र अपनत्व लिँदा पार्टी अनुशासन समाप्त हुन्छ । हैसियत, मर्यादा अनुशासन स्खलित भएर जान्छ । झन् पेचिलो भएर जान्छ,’ दाहाल भन्छन्, ‘एमालेसँग गठबन्धन गर्न सकिने कुराले माओवादीसँग पनि विश्वासको संकट बढ्छ, यसले कांग्रेसले जतिखेर पनि धोका दिन सक्छ भन्ने माओवादीलाई पर्छ । बरु हामी समयमै एमालेसँग मिलौं भन्ने धार माओवादीमा बलियो हुने सम्भावना पनि उत्तिकै छ ।’

तत्काल यो विद्रोहपछिको तीन धारको चेपुवाको असरको लेखाजोखा गर्नै गाह्रो हुने दाहाल बताउँछन् । यी तीन धारको चेपुवाबाट विद्रोह ठीक भएको देखाउने देखाउनुपर्ने चुनौतीपूर्ण बाटोमा शेखर छन् । 

शेखरका निम्ति पेचिला गगन र विश्वप्रकाश

कोशीमा सभापतिले मात्रै होइन शेखरले पनि आफूहरूसँग विद्रोह अगाडि कुनै छलफल नगरेको भन्दै महामन्त्रीद्वय गगन थापा र विश्वप्रकाश शर्मा दुवै असन्तुष्ट छन् । एमालेसँग मिल्नेसम्मको विद्रोह हुँदा छलफल नगरिएपछि यी दुवै महामन्त्रीले यो कदमको आलोचना गरेका छन् । 

यसैले शेखरले कम्तीमा आफ्नो टिमबाट जित्ने गगनलाई विश्वासमा लिनुपर्ने बाध्यता छ । किनकि, शेखरलाई टिमको नेतामा कायम गराइराख्न गगन निर्णायक हुन सक्नेछन् । कारण, गगनले १५ औं महाधिवेशनमा आकांक्षा राख्दाको जोखिम शेखरलाई नै छ । यसैले गगनसँग दूरी बढाएरभन्दा विश्वासमा लिन सक्दा नै उनलाई फाइदा हुने देखिन्छ । तर कोशी विद्रोहपछि शेखर र गगनबीच आवश्यक र पर्याप्त छलफल नभएको नेताहरू बताउँछन् ।