• अविनाश गजुरेल

‘कम्प्यूटर गेम’ युवा वर्गमा लोकप्रिय छ । विभिन्न प्रकारका विद्युतीय उपकरणमा यस्ता गेम खेलिन्छ । यस्ता उपकरणमा गेमिङ कन्सोल, स्मार्ट फोन, ट्याबलेट, भर्चुअल रियालिटी हेडसेट, पर्सनल कम्प्युटर आदि पर्छन् । ‘अफलाइन’का साथै इन्टरनेटमा अनलाइन र स्थानीय सञ्जालमा समेत कम्प्यूटर गेम खेल्न सकिन्छ ।१

कम्प्युटर गेम अनेक प्रकारका हुन्छन् । खेलाडीको संख्याका आधारमा, एक्लै खेल्ने, २ जना खेल्ने, धेरै जना एकैपटक खेल्ने, कम्प्यूटर गेम हुन्छन् । त्यसैगरी इन्टरनेटमा ‘अनलाइन’ खेलिनेदेखि ‘अफलाइन’ खेलिने कम्प्युटर गेम विभिन्न आयाम र स्वरूपका हुन्छन् । यस्ता गेमका कथा, पात्र, खेलको लम्बाइ, जटिलता, शैली फरक–फरक हुन्छ ।२

कम्प्युटर गेमको अर्थशास्त्र

इन्टरनेट र मोबाइल फोन प्रविधिमा भइरहेको द्रूत विकाससँगै गेमिङ उद्योग करोडौं डलरबाट खर्बाैं डलर कारोबार हुने उद्योग बनेको छ र दिन प्रतिदिन यो विस्तार हुँदैछ । यहाँ संलग्न इन्फोग्राफिक्सले गेमिङ उद्योग कुन गतिमा फैलिँदैछ भन्ने जानकारी दिन्छः

कम्प्युटर गेम खेलेर पैसा कमाउन सकिन्छ ?

कम्प्युटरमा गेम खेलेर पैसा कमाउन सकिन्छ तर यो सजिलो छैन । गेम खेल्ने सीप, क्षमता, दक्षता भएर मात्र पुग्दैन यो माध्यमबाट पैसा कमाउन । त्यसैले ‘गेम खेलेरै जीवन चलाउँछु’ भन्ने धारणा बनाउनु ठीक होइन । खासगरी नेपाल जस्तो देशमा यो झन् गाह्रो छ ।

तर पनि कम्प्युटर गेम खेलेर पैसा कमाउने केही सम्भाव्य तरिका छन्ः
 
१. ‘लाइभ स्ट्रिमिङ’

कम्प्यूटरमा गेम खेल्दै त्यसलाई लाइभ स्ट्रिमिङ (प्रत्यक्ष प्रसारण) गर्न सकिन्छ । ट्वीच वा युट्युबमा तपाईंका दशौं हजार, अझ लाखौं, स्रोता–दर्शक छन् भने विज्ञापनबाट कमाइ हुने यो तरिका उपयुक्त हुनसक्छ ।
 
२. पत्रकारिता

कम्प्यूटर गेमबारे लेख्ने रुचि र क्षमता छ ? छ भने आमसञ्चारका कुनै माध्यममा लेख्नुस् वा आफ्नै ‘साइट’ खोल्नुस् । गेमिङबारे समाचार, समीक्षा, अन्तर्वार्ता, विश्लेषण लेख्नुस् । अर्काको पत्रिकामा लेख्दा पारिश्रमिक पाउन सकिन्छ । आफ्नैमा लेख्दा विज्ञापनबाट कमाउन सकिएला तर यी दुवै विकल्प सजिला छैनन् ।

३. ट्यूटोरियल

गेमिङको संसारमा नयाँ आउनेहरूलाई सिकाउने खालका ट्यूटोरियल जस्ता विभिन्न सामग्रीमार्फत् पैसा कमाउने बजार पनि छ । उदाहरणका लागि गेमिङ गाइड लेखेर ‘ई–बूक’का रूपमा बिक्री गर्ने, यूट्युबमा भिडियो ट्यूटोरियल राख्ने आदि । सजिलो होला त यसरी पैसा कमाउन ?

४. गेमिङ टुर्नामेन्ट

कम्प्युटर गेमका अनेक प्रतिस्पर्धा भइरहन्छन् । यस्ता प्रतिस्पर्धामा भिडेर, जितेर पैसा कमाउने एउटा उपाय हुनसक्छ । अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका यस्ता प्रतियोगितामा भाग लिन सक्ने सम्मको दक्ष गेमर हो भने व्यापारिक कम्पनीहरूका प्रायोजनबाट पनि पैसा आउन सक्छ । तपाईंको गेमिङ स्तर कुन तहमा छ भन्नेमा यो उपाय निर्भर हुन्छ ।

५. अकाउन्ट वा डिजिटल सामग्री बिक्री

यदि तपाईं कुनै गेमको दक्ष खेलाडी हुनुहुन्छ भने माथिल्लो ‘लेभल’ पुगेको आफ्नो अकाउन्ट बेच्न सक्नुहुन्छ । तल्लो स्तरमा रहेका खेलाडीले अकाउन्टका साथै गेमका ‘डिजिटल’ सामग्री समेत किन्छन् तर यस्ता सामग्री बेच्न चाहिँ सजिलो हुन्न ।

गेमिङ नराम्रो लत हुनसक्छ

कतिपय मानिस कम्प्युटर गेमले बालबालिकामा कल्पनाशीलता विस्तार गर्छ र ज्ञान, शीप तिखार्ने मौका दिन्छ भन्छन् तर केटाकेटी पढाइ, व्यायाम, पारिवारिक कार्यक्रम वा सामाजिक क्रियाकलापको साटो गेम खेलेर बिताउँछन् । कम्प्युटर गेमको लतलाई विशेषज्ञहरू ‘इम्पल्स कन्ट्रोल डिसअर्डर’ नामक मानसिक विकार हो भन्छन् ।३

अनुसन्धानकर्ताहरूका अनुसार गेम खेल्ने क्रममा खेलाडीको मस्तिष्कमा ‘डोपामाइन’ निष्कासन हुन्छ । यो मस्तिष्क रसायनले मानिसलाई झर्कने स्वभावको बनाउने खतरा हुन्छ ।

आफ्नो बच्चा गेमको लतमा फसेको छ कि छैन भनेर थाहा पाउने केही उपाय छन् । यस्ता हुन सक्छन् चेतावनीयुक्त संकेतहरूः

–    गेम खेल्ने धूनमा पढाइ, घरायसी जिम्मेवारी वा अन्य काममा ध्यान नदिनु,
–    साथीहरूको समूह सानो हुनु वा साथी नै नहुनु,
–    व्यक्तिगत सरसफाइमा ध्यान नदिनु,
–    आफ्नो दिनचर्या मिलाउन नसक्नु,
–    गेम खेल्न नपाउँदा झर्कने, रिस गर्ने, के–के न बित्यो जस्तो गरी चिन्तित बन्ने,
–    भोक कम लाग्ने, निन्द्रा नलाग्ने, उत्तेजित हुने ।४ 

स्वास्थ्यका लागि खतरा गेमिङ लत

धेरै समय कम्प्युटर गेम खेल्ने बानी बस्यो भने यसले बच्चाको विकासोन्मुख मस्तिष्क र शरीरमा नकारात्मक असर पार्न सक्छ । वयस्क खेलाडीहरूलाई पनि निम्न असर पर्न सक्छ कम्प्यूटर गेम धेरै खेल्दाः

निष्क्रिय जीवनशैलीः कम्प्युटर वा अन्य विद्युतीय उपकरण चलाउँदै घण्टौं एकै ठाउँमा बस्दा मानिसको शरीरमा हानि पुग्न सक्छ । शारीरिक व्यायामको कमीले गर्दा तौल बढ्ने, बसाइको आसन राम्रो नभएर शरीर दुख्ने र ‘टाइप–२’ मधुमेह रोग लाग्ने खतरा बढेको छ ।

सामाजिक सहभागितामा कमीः कम्प्युटर गेम धेरै खेल्नेहरूका साथीसँगी कम भएको पाइएको छ । ‘भर्चुअल’ संसारमा बढी समय बिताउने गेमरहरू वास्तविक संसारमा अरूसित कसरी व्यवहार गर्ने जस्तो महत्त्वपूर्ण सामाजिक व्यवहार समेत जान्दैनन्, जसलाई पनि बेवास्ता गर्छन् ।

ध्यान केन्द्रित गर्न समस्याः गेम खेल्न धेरै समय बिताउने किशोर–किशोरीहरू पढाइ सिकाइमा अत्यन्त कम ध्यान दिन्छन् । ध्यान केन्द्रित गर्न सक्दैनन् र पढाइमा पछि पर्छन् ।

बढ्दो आक्रोश वा हिंसाः युद्ध, झगडा वा हिंसामा केन्द्रित कम्प्यूटर गेम खेलेर धेरै समय बिताउने केटाकेटी तथा किशोरकिशोरीहरूले यस्ता खेलहरू नखेल्नेहरूको तुलनामा आक्रोशका लक्षणहरू बढी देखाउन सक्छन् ।

छारे रोगसम्म हुनसक्छ ः द ब्रिटिश मेडिकल जर्नलले छारे रोग वा त्यस्तै प्रकृतिका अन्य ‘शिजर’ (अचानक बेहोस हुनु) का समस्या गेम खेल्नेहरूमा धेरै पाइएको भन्दै एउटा लेख प्रकाशित गरेको छ । गेमका ग्राफिक्स, झिलिम मिलिक बत्ती र रंगहरूले गर्दा कुनै–कुनै खेलाडीहरूमा छारे रोग र शिजरसम्मको समस्या देखियो ।

सीप सिकाइमा समस्याः गेमरहरूमा सीप सिक्ने क्षमतामा ह्रास आएको कुरा विशेषज्ञहरूले बताएका छन् ।५

कम्प्युटर गेम धेरै खेल्दा हुने, यहाँ व्याख्या गरिएका समस्या संसारभर सबैका लागि चिन्ताको विषय बनेको छ । नेपाल यसमा अछुतो रहन सक्ने कुरै भएन । नेपालमा शहरी क्षेत्रका प्रायः सबै किशोर–किशोरीले गेम खेल्न मिल्ने विद्युतीय उपकरणको सुविधा पाएका छन् । तिनीहरूका लागि यी उपकरण जीवनका अन्य सबै कुराभन्दा धेरै महत्त्वको हुने गरेको छ । परिवारका सदस्यलाई भन्दा धेरै यस्ता उपकरणलाई माया गर्छन् किशोर–किशोरीहरू ।

परिणाम, गेमिङको कूलतले नेपाली युवाहरूलाई गलत बाटोतिर डोर्‍याइरहेको छ । 

सन्दर्भ सामग्रीः

1. https://www.sciencedirect.com/topics/psychology/computer-game
2. Entertainment Software Association, 2019a; Ferreira-Brito et al., 2019; Fleming et al., 2017
3. https://www.webmd.com/mental-health/addiction/video-game-addiction?page=2
4. https://americanaddictioncenters.org/video-gaming-addiction
5. https://www.ventureacademy.ca/treatment-programs/electronic-addiction/adverse-effects-of-gaming-internet-addiction/

एनिमेसनमा रूचि राख्ने अविनाश गजुरेल स्नातकका विद्यार्थी हुन् ।